فرایند تولید خوراک آبزیان
در این مقاله سعی شده است تا روش و فرایند های موجود در تولید خوراک آبزیان ، مواد اولیه مورد نیاز و نقشه استقرار ماشین آلات مورد بررسی قرار گیرند.
بطور کلی تکنولوژی تولید خوراک آبزیان به سه دسته: دستی، نیمه اتوماتیک و اتوماتیک تقسیم می شود.
تولید دستی:
در تولید به صورت دستی اکثر عملیات با دست صورت می گیرد فقط از یک یا دو دستگاه با ظرفیت پایین استفاده می شود . در این نوع تولید راندمان بسیار پایین می باشد و تولید محصول در حد استفاده یک مزرعه پرورش ماهی می باشد .
همچنین محصول تولیدی دارای کیفیت غیر یکنواخت و پایین می باشد و امکان آلودگی زیست محیطی و شیوع بیماری ها در مزارع پرورش ماهی وجود دارد . امروزه این نوع تولید منسوخ شده ولی در بعضی از مزارع پرورش ماهی بصورت غیر مسئولانه مورد استفاده قرار می گیرد .
تولید نیمه اتوماتیک:
در تکنولوژی تولید بصورت نیمه اتوماتیک اکثر عملیات تولید توسط ماشین آلات صورت می گیرد و فقط چند عملیات جزیی به صورت دستی می باشد . راندمان تولید محصول در حد مطلوب می باشد و کیفیت محصول هم خوب می باشد ولی تا حدودی عدم یکنواختی در کیفیت محصول وجود دارد و نیاز به دقت و کنترل زیادی در فرآیند تولید می باشد . اگرچه این نوع تکنولوژی تولید بعلت سرمایه بری پایین تر نسبت به تکنولوژی اتوماتیک در ایران گرایش بیشتری به آن می باشد ولی به لحاظ کمیت و کیفیت محصول خصوصاً در ظرفیت های بالا توان رقابت با تکنولوژی اتوماتیک را ندارد به ویژه در بازار جهانی .
تولید اتوماتیک:
در تکنولوژی اتوماتیک تمام مراحل و عملیات تولید بصورت اتوماتیک و بدون دخالت دست انسان صورت می گیرد بدلیل اتوماسیون و استفاده از کامپیوتر جهت کنترل عملیات تولید و امکان استفاده از روشهای جدید عملی در این نوع تولید راندمان تولید محصول و یکنواختی کیفیت محصول در این روش بسیار بالاتر می باشد . با توجه به حساس بودن آبزیان نسبت به غذا و بیماریهای مرتبط با آن و همچنین اهمیت حفظ محیط زیست بکارگیری این تکنولوژی بهترین گزینه برای تولید خوراک آبزیان می باشد . در حال حاظر ضریب تبدیل محصولات خوراک آبزیان تولیدی در داخل کشور 4/1-3/1 می باشد در حالیکه با استفاده از این تکنولوژی می توان به ضریب تبدیل 2/1-1/1 رسید که این هم از نظر اقتصادی و هم به لحاظ بهداشتی حائز اهمیت می باشد . دلیل دیگر لزوم استفاده از تکنولوژی های اتوماتیک ، نوسانات جهانی بازار مواد اولیه اصلی خوراک آبزیان می باشد . با استفاده از تکنولوژی های جدید امکان تنظیم فرمولاسیون خوراک آبزیان و اعمال تغییرات در آن بدون کاهش کیفیت و ضریب تبدیل امکان پذیر می گردد.با توجه به دلایل فوق الذکر در این طرح تکنولوژی اتوماتیک با ظرفیت 3 تن در ساعت انتخاب گردیده است .
بررسی روشهای مختلف تولید محصول و انتخاب روش تولید مناسبخوراک آبزیان
امروزه تقریباً تمامی جیره های تجارتی آبزیان به شکل پلت تهیه می گردد . پلت ها را میتوان به سه روش تولید نمود .
1- روش تولید پلت با استفاده از دستگاه پرس پلت
اساس این روش افزودن بخار آب به مخلوط غذایی میکس شده تحت شرایط درجه حرارتی 85-70 درجه سانتی گراد و رطوبت 16% و گذراندن آن از سوراخهای قالب می باشد . این عمل با حرکت غلطک موجود در قالب صورت میگیرد پلت در اثر سه عامل گرما ، رطوبت و فشار بصورت فشرده درآمده و دراین حالت ضمن فشرده شدن ، نشاسته ژلاتینه می گردد .همانطوریکه پلتها از قالب بیرون می آید بوسیله ای تیغه ای بطول دلخواه بریده می شوند پس از آن پلتها باگذشتن از یک خشک کن سرد و خنک می شوند . خوراک های تولید شده در این روش دانسیته بالایی دارند و به سرعت در آب فرو می روند کاربرد این روش بیشتر در تولید خوراک میگو و ماهیان گرم آبی از جمله کپور است و برای تولید قزل آلا از این روش استفاده نمی شود .
2- روش تولید پلت با استفاده از اکسترودر
این روش مشابه روش تولید پلت فشرده می باشد با این تفاوت که در مرحله پرس کردن از دستگاه اکسترودر استفاده می شود که در این مرحله شرایط درجه حرارت، رطوبت و فشار مورد استفاده از روش پلت فشرده (پرس پلت) بالاتر می باشد . در این روش مخلوط غذایی میکس شده بصورت خمیر درآمده و درجه حرارت 150-125درجه سانتی گراد و با رطوبت20-24 درصد تحت شرایط فشار بالا و تحت کنترل خمیر از قالب ها خارج می شود در لحظه خروج خمیر از قالب فشار کاهش می یابد و باعث انبساط سریع بخار آب در پلت و در نتیجه ایجاد حالت اسفنجی در خوراک می گردد . پس از آن پلتها توسط خشک کن سرد و خنک می گردد.
با این روش می توان از طریق تنظیم فاکتورهایی مانند:رطوبت میزان چربی،درجه حرارت و .... در اکسترودر خوراک آبزیان شناور یا فرو روند تولید کرد . از مزایای تولید با این روش می توان به موارد زیر اشاره نمود .
1- حفظ ارزش غذایی خوراک و بهبود ضریب تبدیل
2- امکان تولید انواع غذا با توجه به نوع و گونه آبزیان
3- کاهش احتمال آلودگی خوراک بعلت استفاده از درجه حرارت بالا در مرحله تولید
4- جلوگیری از خرد شدن غذای تولید شده
5- کمتر آلوده شدن منابع آبی
در مقایسه با روش پرس پلت (روش قبلی ) هزینه سرمایه گذاری در این روش بالاتر می باشد و نیاز به استفاده از اپراتورهای ماهر بیشتری می باشد
3- روش تولید پلت با استفاده از اکسپندر (Expander)
سیستم تولید به روش اکسپندر تقریباً شبیه اکسترودر می باشد با این تفاوت که بازده ظرفیتی اکسپندرها بالاتر بوده (40-20 تن در ساعت ) این روش تمام مزایای روش اکسترودر را دارد و علاوه بر آن بعلت اینکه تقریباً تمام نشاسته تبدیل به ژلاتین می شود . قابلیت هضم خوراک بسیار بالاست و مدت ماندگاری خوراک در آب هم بالاتر می باشد . معایب این روش هم مانند روش اکسترودر هزینه سرمایه گذاری بالاو نیاز به استفاده از اپراتورهای ماهر می باشد. با توجه به مزایای روش های تولید خوراک آبزیان به روش اکسترودر و اکسپندر و همچنین ظرفیت مورد نیاز این طرح( 3تن در ساعت ) روش تولید اکسترودر به لحاظ ظرفیت و حجم سرمایه گذاری این طرح در نظر گرفته شده است .
شرح فرآیند تولید خوراک آبزیان
فرآیند تولید خوراک آبزیان به روش اکسترودر به صورت زیر می باشد :
دریافت مواد اولیه
ᴠ
ᴠ
انتقال به منابع ذخیره مواد اولیه
ᴠ
ᴠ
آماده سازی و ترکیب مواد اولیه
ᴠ
ᴠ
پیش پخت و اکسترود کردن
ᴠ
ᴠ
خشک کردن و سرد کردن
ᴠ
ᴠ
روکش دادن (چربی پاشی )
ᴠ
ᴠ
خرد و غربال کردن (کرامبلینگ)
ᴠ
ᴠ
بسته بندی
ᴠ
ᴠ
انبار کردن
مرحله دریافت مواد اولیه و انتقال به انبار
در این مرحله مواد اولیه پس از توزین و بازرسی های اولیه و کنترل کیفیت تخلیه شده و به انبار یا سوله های مواد اولیه منتقل می گردند . مواد اولیه ای که بصورت دانه ای هستند مانند ذرت در صورت نیاز قبل از ذخیره سازی باید بو جاری شوند و سپس توسط بالابرها (الواتور) و نقاله ها به انبار و سوله منتقل می گردند دیگر مواد اولیه پودری که بصورت کیسه می باشند روی پالت در شرایط مناسب انبار نگهداری می شوند
مرحله آماده سازی و ترکیب مواد اولیه
این مرحله شامل آسیاب کردن مواد اولیه و مخلوط کردن آنها به نسبت های دلخواه می باشد این مرحله اهمیت بسیار زیادی در تهیه خوراک آماده آبزیان دارد . کاهش دادن اندازه ذرات مواد اولیه و یکنواخت کردن اندازه ذرات از طریق آسیاب چکشی و پلونایزرصورت می گیرد. مخلوط کردن مواد اولیه در دو مرحله صورت می گیرد در مرحله اول مواد افزودنی میکرو توسط میکسر دقیق مخلوط می گردد . دراین مرحله پری میکس آماده می گردد و در مرحله میکسر نهایی مواد پودری و پری میکس با یکدیگر اختلاط می گردد . در این مرحله استفاده از سیستم های دقیق توزین اتوماتیک از طریق کامپیوتر جهت کنترل فرمولاسیون اهمیت زیادی دارد .
مرحله پیش پخت و اکسترود کردن
در این مرحله افزودنی های مایع ، آب و بخار به مخلوط اضافه شده و پس از اختلاط توسط اکسترودر مخلوط تحت درجه حرارت 140 تا 115 درجه سانتی گراد و فشار بالا پخته و به هنگام عبور از قالب فرم دهی می شود . در این مرحله از طریق تنظیم چهار عامل رطوبت، حرارت ، فشار مکانیکی و زمان خصوصیات کیفی خوراک از قبیل بافت ، وزن حجمی ، چسبندگی و پایداری در آب تنظیم می گردند .
مرحله خشک کردن و خنک کردن
در این مرحله رطوبت اضافی خوراک گرفته می شود تا رطوبت محصول کمتر از 10% گردد اهمیت این مرحله در کاهش مناسب رطوبت است تا انواع قارچ ها و توکسین های ناشی از آنها فرصت مناسبی برای رشد نیابد .خشک کن و خنک کننده ها دارای دو نوع عمودی و افقی می باشند که از هر دونوع آن می توان جهت خوراک آبزیان استفاده نمود .
مرحله روکش دادن و یا چربی پاشی
از آنجا که چربی در مخلوط خوراک باید باشد تا پلت مناسب تولید شود چربی اضافه باید بعد از اکسترود شدن به آن اضافه شود . این کار با پاشیدن روغن روی سطح پلت انجام می شود و اصطلاحاً به آن مرحله روکش دادن می گویند .
مرحله خرد و غربال کردن (کرامبلینک)
هدف از این مرحله تولید ذرات کوچک بدون خاکه است .این امر به وسیله عبور دادن پلت های خشک از غلتک های شیاردارصورت می گیرد . سرعت غلتک ها و فاصله بین آنها قابل تنظیم می باشد ذرات خرد شده ، توسط یک صفحه لرزان غربال می گردند تا خاکه ایجاد شده را خارج نمایند خاکه های جدا شده نباید مجدداً در سیستم مورد استفاده شود چرا که باعث تغییر در فرمول از نظر ترکیبات مواد غذایی می گردد.
مرحله بسته بندی
بسته بندی خوراک آبزیان باید در کیسه های نو ، تمیز ، سالم ، حداقل دو لایه که لایه داخلی آن رنگ مات از جنس پلی اتیلن و غیر قابل نفوذ بسته بندی شود . بهتر است که نوع خوراک آبزیان با کدهای رنگی از نظر اندازه و فرمول قابل شناسایی گردد .پلتهای با مقدار زیاد روغن از انواع دیگر پلتها نرمتر هستند بنابرین در انتقال آنها احتیاط بیشتری لازم است تا از به وجود آمدن خرده جلو گیری شود
انبار کردن
در انبار کردن محصول خوراک آبزیان جهت جلوگیری از کاهش کیفیت و کنترل حشرات و جوندگان مهاجم لازم است شرایط زیر در نظر گرفته شود :
الف) انبار محصول باید خنک و خشک باشد و دارای تهویه مناسب باشد از دمای بالای 30
درجه سانتی گراد باید اجتناب ورزید.
ب) محصول باید در انبار روی پالت و با ارتفاع حداکثر 8-5 کیسه چیده شود.
ج) محصول نباید مستقیماً روی کف سیمانی یا در تماس با دیواره های سیمانی انبار باشد .
د) محصول نباید در برابر اشعه مستقیم آفتاب نگهداری شود..
بررسی شیوه های کنترل تولید محصول
عملیات کنترل کیفیت در سه مرحله : ورود مواد اولیه ، حین فرآیند تولید و محصول نهایی صورت می گیرد . در مرحله ورود مواد اولیه کلیه مواد اولیه از نظر رطوبت ، ویژگی های میکروبیولوژِی ، شیمیایی و فیزیکی مورد بازرسی و آزمایش قرار می گیرند . انتخاب مواد اولیه با کیفیت مورد نظر و مطلوب نقش اساسی در کیفیت خوراک آبزیان ایفا می نماید . در مرحله بعدی یعنی در حین فرآیند، محصول در حین فرآیند از نظر ویژگی های کیفی از قبیل رطوبت ، چربی ، پروتئین ، دانسیته و اندازه و... مورد آزمایش قرار میگیرد . ویژگی هر یک از شاخص های مورد اندازه گیری بسته به مرحله فرآیند ، استانداردهای ملی و نوع محصول مورد نظر می باشد و نهایتآً در مرحله سوم محصول نهایی تولید شده مطابق استانداردهای مربوطه آزمایش می گردد.امروزه استفاده از دستگاه های اندازه گیری دقیق و سریع جهت اطمینان از فرمولاسیون محصول در شیوه تولید اتوماتیک حائز اهمیت می باشد . همچنین با توجه به اهمیت رعایت اصول HACCP و GMP در تولید خوراک آبزیان نظارت دقیق و انجام آزمون های میکروبی ، بهداشتی مربوط باید در کلیه مراحل توسط کنترل کیفیت صورت پذیرد .
مشخصات مواد اولیه تولید خوراک آبزیان
1- پودر ماهی
پودر ماهی یا آرد تهیه شده از ماهیان کم ارزش ، ضایعات و باقیمانده ماهی یکی از منابع کیفی مهم پروتئینی در تغذیه آبزیان می باشد . پودر تهیه شده از ماهی کامل دارای 80-60% پروتئین می باشد . که 95-80% آن برای ماهی قابل هضم می باشد . پودر ماهی دارای مقدار قابل توجهی لیزین و متیونین قابل دسترسی بوده . که در پروتئین های گیاهی مقدار آنها کم می باشد خصوصیات پودر ماهی باید مطابق استاندارد های ملی ایران باشد.
2-مواد اولیه با منشاء گیاهی
این مواد شامل گندم ، جو ، ذرت، آرد کنجاله،آرد یونجه و ملاس می باشند که تامین کننده انرژی،پروتئین ، کربوهیدرات و بخشی از مواد معدنی و ویتامینهای مورد نیاز در خوراک آبزیان می باشند . این گروه از مواد غذایی در خوراک آبزیان بعنوان منبع انرژی ارزان قیمت نسبت به منابع پروتئین و چربی می باشد ولی در میزان استفاده از آن بسته به دانسیته مورد نظر خوراک و همچنین اثر آن روی ضریب تبدیل باید توجه زیادی شود.
3- انواع روغن ها
مهمترین منابع تامین کننده چربی در خوراک عبارتند از روغن ماهی،روغن ذرت،روغن آفتابگردان،روغن بادام زمینی و روغن نخل خرما می باشد . چربیها منبع اصلی و با ارزش تولید انرژی در ماهیها بوده و سیستم گوارشی آنها می تواند تقریبآً تمام چربی مصرف شده را جذب نماید . دیگر اعمال مهم چربی در بدن ماهی کمک به جذب ویتامینهای محلول در چربی ،رساندن اسیدهای چرب مورد نیاز ماهی و جلوگیری از سوختن پروتئین جهت تولید انرژی در ماهی می باشد با تامین میزان مناسب چربی در خوراک آبزیان پروتئین موجود صرف رشد و نمو و تولید عضله و گوشت در ماهی می گردد.
4- مکمل ها و نگهدارنده ها
شامل انواع ویتامینها ،مواد معدنی،آنتی اکسیدان می باشند.ویتامین ها به مثابه کاتالیزورهای حیاتی می باشند که به میزان بسیار کم در تغذیه ماهی مورد استفاده قرار می گیرد و اکثر اعمال حیاتی در بدن ماهی به کمک آن انجام می گیرد از ویتامینها، ماهی به ویتامینD احتیاجی ندارد .
مواد معدنی در شکل گیری اسکلت ماهی، متابولیسم طبیعی بدن و دیگر اعمال حیاتی موثر می باشد و در بیشتر سیستمها آنزیمی بدن ماهی شرکت می نمایند .
نقشه استقرار ماشین آلات تولید خوراک آبزیان
منبع : ایران صنعت
فنی تخصصی
اخبار
سلامت و تندرستی
گردشگری
کامپیوتر و اینترنت
دین و مذهب
فرهنگ وهنر
ورزشی
بازار
کودکان و والدین
زناشویی
بازی وسرگرمی
